تولید کول برای قنات صنعتی فراموش شده

تولید کول برای قنات صنعتی فراموش شده

بخشی از قنات چوپانان و حجت آباد و آشتیان به علت آنکه از ریگزارها می گذرد نیاز به کول گذاری داشته که در گذشته پدران ما با این صنعت آشنا بوده اند و بخوبی از آن بهره برده اند در تصویر زیر استفاده از کول را در قنات آشتیان می بینید البته این کول ها از جنس سیمان هستند وقبلا کول ها سفالی بودند

  کول گذاری - زمانی که پشته قنات ‌به خاک‌ شل‌یا سست برخورد کند [درقدیم] اقدام به کول‌گذاری می‌کردند. در قدیم از کول های سفالی استفاده می‌کردند ولی اکنون از کول‌های سیمانی استفاده می کنند .

کول عبارت است از حلقه هایی تقریباًٌتخم مرغی شکل که سابقاً از جنس سفال بوده و اکنون با سیمان‌ساخته می شود .کول را نباید باحلقه های دایره ای که در طول برخی میله های چاه استفاده می کنند اشتباه کرد  آنها معروف به طوق هستند که برای جلوگیری از ریزش دیواره های چاه نصب می شوند .

 نقل از:دکتر رحیمی , چکیده مقالات همایش ملی قنات , صفحه 16

روش تولید کول :کاهریز(قنات) های ایرانی از جایی که از خاک نرم وسست میگذرند با کبل یا کول(نایی، نار، گوم، ناو کهریز، دس) محکم میشود. در جاهایی که تقاضا کم است کوزه گر فتیله از این کولها برای چاه کن (مقنی) میسازد و در بخشهایی که قنوات زیاد دارد اینقدر کار برای کوره گران هست که چیزی جز این کولها نمیسازند، در آن صورت وی را کبل مال(کول مال یا دس ساز) مینامند. گاهی اوقات این کار خود چاه کن یا کارگران او انجام میدهند. فتیله ی کول را دور قالب بیضی شکل که از گل رس پخته شده و دو دسته در دو طرف آن دارد میپیچند. این قالب پانزده تا بیست سانتیمتر بلندی دارد. کولهای بزرگ 115 و کولهای کوچک 55 سانتیمتر قطر دارد. فتیله ساز فتیله را دور حلقه قالب گذاشته، با ماله آن را صاف و قالب را بلند میکند، و در نزدیک کولی که ساخته قرار میدهد و بدین ترتیب آماده میشود که کول دوم را بسازد. کولساز متخصص با خاک رس و گاه یا خاک رس و پهن اسب کار میکنند. کول مال در کنار دستگاه خود ایستاده و شاگرد او مشته ای از این آمیخته روی تخته ای که پهنای آن به اندازه ی ارتفاع قالب و درازای آن نصف محیط قالب است قرار میدهد. سپس این مخلوط را به ضخامت 3.75 سانتیمتر روی تخته پهن میکنند تخته را به قالببند میدهند تا آن را دور حلقه قالب بپیچد. وقتی که دور قالب بپیچد سر آنها را به هم وصل میکند که به اصطلاح آن را سربند کردن میگویند(تصویر225) و با دو دست قالب را بلند میکنند و کول نو را روی زمین میگذارد تا خشک شود(تصویر226). پس از سه روز که از خشک شدن آنها گذشت 24 ساعت آن را میپزد. کوره های پخت کول گنجایش پانصد تا هزار کول را دارد و تلفات آن را در حدود 5 تا 10 درصد است.نقل ازhttp://blog.ka2sara.com

استاد مستقیمی در خاطرات خود طریقه ساخت کول را به شرح زیر در چاه ملک چنین بینان کرده اند :http://choopananabad.mihanblog.com/post/821

پسر دوم خاله، حسین، استاد کول مالی بود. گل رس ورزیده شده را به صورت میله‌ای کلفت و دراز آماده می‌کرد بعد آن را دور یک قالب سفالی می‌گذاشت که کولی بود کمی کوچکتر از اندازه‌ی کول اصلی و دو دسته‌ی چوبی در داخل آن تعبیه شده بود. گل را به ضخامت تقریباً دو سانتی‌متر دور قالب می‌کشید و دو سر گل را به هم می‌چسباند و آن را به دقت پرداخت می‌کرد و در پایان به میان قالب می‌رفت و بین دو دسته‌ی چوبی می‌ایستاد؛ خم میشد؛ آن دو دسته را می‌گرفت و به آرامی و ظرافت از میان آن نوار گل پرداخت شده بیرون می‌کشید و به این ترتیب یک کول مالیده می‌شد و در جای خود می‌ماند تا بخشکد و بعد قالب در کنار آن قرار می‌گرفت برای کول بعدی. کول‌های خشکیده را دیگران به داخل کوره‌ای منتقل می‌کردند تا بعد از پر شدن کوره، پخته شوند