نگاهی به کتاب «انارک، مبارزه در تبعید»

نگاهی به کتاب «انارک، مبارزه در تبعید»

جدیدترین کتابی که به بازار نشر ایران عرضه شده، کتاب «انارک، مبارزه در تبعید» است که به بررسی انارک به عنوان تبعیدگاه مدافعان دین و ولایت پرداخته و چاپ اول آن در فروردین ماه 93 در دسترس علاقمندان به کتاب قرار گرفته است.

به گزارش اینا، روزنامه مردمسالاری در مطلبی نوشت:موضوع تبعید زندانیان و مجرمان و تبعیدگاه‌های آنان، بویژه اگر از نوع زندانیان سیاسی باشند، همواره در دنیای نشر مورد توجه فراوانی قرار داشته و کتاب‌هایی که در این زمینه منتشر می‌شود، جزو کتاب‌های پرمخاطب هستند. این امر از این موضوع نشات می‌گیرد که اکثریت مردم از آنچه در زندان‌ها و تبعیدگاه‌ها سپری می‌شود اطلاع چندانی ندارند و همواره برای مردم جالب است بدانند در نقاطی که دور از دسترس آنهاست چه می‌گذرد و با کسانی که به آنجا تبعید شده یا در آن زندانی هستند، چگونه برخورد می‌شود.

کشور ما نیز که سابقه‌ای طولانی در استبداد دارد از این موضوع مستثنی نیست. تجربه حکومت حاکمانی که در قرون متمادی با مردم بدترین برخوردها را داشته و حتی گاه به نزدیکان خود نیز رحم نکرده و برادران و فرزندان خود را زندانی کرده، کور کرده یا حتی به قتل رسانده‌اند در کتاب‌های تاریخ کشورمان ثبت شده است. به همین دلیل تبعیدگاه‌ها در ایران بویژه در یکی – دو قرن اخیر، میزبان افراد متعددی بوده‌اند که به دلیل سوابق سیاسی و مبارزاتی تبعید شده و گاه در همان تبعیدگاه جان خود را از دست داده‌اند.

جدیدترین کتابی که در این زمینه به بازار نشر ایران عرضه شده، کتاب «انارک، مبارزه در تبعید» است که به بررسی انارک به عنوان تبعیدگاه مدافعان دین و ولایت پرداخته و چاپ اول آن در فروردین ماه 93 در دسترس علاقمندان به کتاب قرار گرفته است.

انارک یکی از تبعیدگاههای مهم زندانیان سیاسی در زمان رژیم پهلوی بود و چهره‌های سیاسی مشهوری دوران تبعید خود را در این شهر سپری کرده‌اند. این کتاب در سه فصل و در 205 صفحه منتشر شده که فصل اول آن به توصیف شهرستان انارک و موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی آن می‌پردازد تا مخاطبان در ابتدا بدانند که انارک چرا به عنوان یک تبعیدگاه مورد استفاده قرار گرفت و تبعیدی‌ها در آنجا چه شرایطی داشتند.

فصل دوم به خاطرات تبعیدی‌های انارک می‌پردازد که مهمترین فصل کتاب است. در این فصل از تکرار خاطرات مشابه یا آوردن خاطرات تکراری خودداری شده و به منظور آنکه خواننده، از وقت خود برای مطالعه کتاب استفاده بهتری به عمل بیاورد، تنها ان بخش از خاطراتی که ویژگی‌های خاصی داشتند نقل شده اند. آنگونه که در این فصل نوشته شده، از سال 1325 خورشیدی، تبعید مخالفان رژیم توسط ساواک به انارک آغاز شد اما پس از شهادت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی فرزند ارشد امام خمینی (ره) در اول آبان 1356 و قیام نوزده دی 57 اوج گرفت.

از مهمترین افرادی که دوران تبعید خود را در شهر انارک سپری کرده‌اند می‌توان از آیت‌الله مرحوم مرتضی پسندیده برادر گرامی امام خمینی (ره)، آیت‌الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید، آیت‌الله حاج شیخ محمد‌صادق صادقی گیوی معروف به خلخالی، آیت‌الله حبیب‌الله طاهری گرگانی امام جمعه گرگان، آیت‌الله سید‌محمد صادق روحانی، حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌هادی خسروشاهی، حجت الاسلام والمسلمین مرحوم محمد صادق کرباسچی تهرانی و‌... یاد کرد.

ویژگی مهم فصل دوم کتاب، ارائه خاطرات افرادی است که دوران تبعید خود را در انارک سپری کرده‌اند و همچنین ارائه اسناد جالبی از ساواک درباره تبعیدشدگان به انارک است. خاطراتی که در این بخش ذکر شده بسیار جالب است که در اینجا به ذکر سه نمونه از خاطرات مرحوم پسندیده و آیت‌الله مکارم‌شیرازی و آیت‌الله خلخالی بسنده می‌کنیم.

آیت‌الله پسندیده خاطره دفعه سوم تبعید خود به انارک را اینگونه ذکر می‌کند:
دفعه سوم تبعید من سال 1357 بود که از قم تبعید شدم. در غیاب من کمیسیون[امنیت ملی] مرکب از فرماندار و سایرین سه سال تبعید را مورد رای قرار داده و به اتفاق آرا تصویب کردند و به علاوه اجرای آن هم قید نشده بود، آمدند و مرا به اداره بردند و در اداره سه نفر دیگر نیز بودند. آقای خسروشاهی و آقایان کلانتر و ضیغمی. در آنجا به ما گفتند باید به انارک بروید و ما چهار نفر را با چند مامور به انارک اعزام کردند. من گفتم به منزل اطلاع دهید که پسندیده به انارک می‌رود و در حضور خودم تلفن کردند. ما را در راه نائین معطل کردند. وقتی به انارک رسیدیم دو نفر از قم یعنی آقای فیض لاریجانی و آقای خادمی نجف‌آبادی قبل از همه آمده بودند و منزل اجاره کرده بودند و در هنگام ورود جلوی منزل حکومت انارک، حاکم بیرون آمد و مودب احترام کرد و به منزل رفتیم آنجا بودیم که از اطراف و اکناف برای ملاقات می‌آمدند. اول ممنوع بود و بعد دیگر مانعی نبود و همگی می‌آمدند و می‌ماندند و بعد آقای ناصر مکارم شیرازی به ما ملحق شد و پنج نفر شدیم.

آیت‌الله مکارم‌شیرازی درباره سومین تبعیدگاه خود انارک نائین می‌گوید:
«یک روز رئیس اطلاعات شهربانی مهاباد به منزل آمد که نامه‌ای از قم آمده مثل اینکه مشکل کار پایان یافته و باید به شهربانی بیایید. اما در شهربانی گفتند: شما باید همین الان به سوی انارک نائین حرکت کنید. حتی حق بازگشت به منزل و روشن ساختن وضع همسر و فرزند را هم ندارید. تا خواستم مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر را یادآور شوم دو مامور مسلح با دو قبضه مسلسل را در برابر خود دیدم و آنقدر فشنگ به کمرشان بسته بودند که کمربندشان از سنگینی می‌خواست پاره شود. نفهمیدم برای جنگ با لشکر سلم و تور آورده شده بودند یا برای بدرقه یک نفر تبعیدی که حتی قلم‌تراش در جیب نداشت».

آیت‌الله خلخالی هم در خاطره‌ای از تبعیدگاه انارک که در کتاب نقل شده نوشته است‌:
خانه‌هایی که در اطراف آبادی[انارک] قرار داشتند، بعضی مواقع از هجوم مار در امان نبودند. یک شب در پشت قهوه‌خانه ماری داخل خانه‌ای وارد شد و تمام ساکنین خانه از ترس به بیرون منزل رفتند. سرانجام با روشن کردن آتش و هدایت دود آن به داخل سوراخی که مار به درون آن خزیده بود، آن را بیرون کشیده و کشتند. بار دیگر در محوطه پاسگاه ژاندارمری دو مار را به فاصله یک روز کشتند و بچه‌گربه‌ای که متعلق به پاسگاه بود، مارها را خورد و تا مدت دو سه روز حسابی شنگول بود و جست‌وخیز فوق‌العاده‌ای داشت. علت عمده آمدن مار به داخل آبادی، کمبود آب در اطراف بود، چنان که وجود یک منبع آب و یا یک حوض در یک مدرسه، موجب جلب مارها می‌گردید.

فصل سوم کتاب، بازتاب‌های تبعید مبارزین به انارک و اقدامات ساواک در کنترل تحرکات تبعیدی‌ها را مورد بررسی قرار داده که در این بخش نیز اسناد و عکس‌های متعددی در منظر دید مخاطبان قرار گرفته است. آنگونه که نویسنده کتاب آقای یعقوب لطفی در مقدمه خود ذکر کرده این بخش کاملا با اتکا به اسناد ساواک تهیه شده و در انتهای کتاب نیز عکس‌های جالبی برای تکمیل مجموعه در دسترس خوانندگان قرار گرفته است.

موزه عبرت ایران در راستای تولید آثار فرهنگی و با هدف صیانت از تاریخ پرافتخار ایران اسلامی، آثار فاخری در این خصوص از جمله تولید چندین فیلم مستند درباره خاطرات مبارزین انقلاب اسلامی و نیز تهیه و ارائه کلیپ‌های متعدد، تهیه کارت پستال، ساعت یادبود، تمبر یادبود، مولاژ گلدان، پازل‌های طراحی شده با عکس‌ها و تصاویر تاریخی، سی‌دی‌های مرتبط با موضوعات این مرکز و ... را به منصه ظهور رسانده است.

انتشارات موزه عبرت ایران نیز طی سال‌های اخیر با انتشار کتاب‌هایی که مرتبط با عملکرد رژیم سابق درباره برخورد با فعالان سیاسی و زندانیان بوده، نقش مهمی در پر کردن خلاء حاصل از عدم توجه جدی و متمرکز به این موضوع داشته و کتاب انارک، مبارزه در تبعید نیز برای نیل به این هدف منتشر شده است. این کتاب در 205 صفحه در دسترس علاقمندان قرار گرفته است.

نویسنده : وحید رضایی